Słowniczek pojęć związanych z Yerba Mate
Wszelkie przydatne słówka i określenia funkcjonujące w yerbowym świecie.WYMOWA
SŁÓWKA HISZPAŃSKIE: mogą mieć 2 dwie różne wymowy z uwagi na różnice w dialektach. Prezentujemy je w jednym kwadratowym nawiasie z ukośnikiem pomiędzy, np. [czyt. bombija/ bombiźa].
Pierwsza wymowa dotyczy dialektu Castellano (używany w kontynentalnej Hiszpanii), a po ukośniku prezentujemy dialekt Rioplatense (używany w Argentynie i Urugwaju).
SŁÓWKA PORTUGALSKIE: posiadają dopisek z port., np. [czyt. z port. szimah(r)au].
Jeśli dane słowo nie ma dopisku w kwadratowym nawiasie oznacza to, że czyta się go tak, jak jest zapisane.
LEKSYKON YERBA MATE [A-Z]
Algarrobo – Drewno, z którego wytwarza się naczynka do Yerba Mate. Rzadziej spotykane w Polsce. Nie zawiera tyle aromatycznej żywicy, co Palo Santo, ale również posiada delikatnie drzewny aromat. Jest nieco mniej gęste, lżejsze od Palo Santo, dzięki czemu jest bardziej odporne na pęknięcia pod wpływem rozszerzalności temperaturowej oraz na działanie wilgoci. W Argentynie algarrobo jest bardziej popularne niż Palo Santo.Zobacz naczynka z drewna algarrobo.
Alpaka – Specjalny stop mający wizualnie zastępować srebro, dlatego nazywane jest zwyczajowo "nowym srebrem". Alpaka w Ameryce Południowej jest stosowana do produkcji bombilli, ale też sprzętów medycznych, sztućców, itp. Posiada właściwości bakteriobójcze.Zobacz bombille z alpaki.
Barbacua [czyt. barbakua] – Metoda suszenia polegająca na długotrwałej (10-20 godzin) Barbacua de Cinta [czyt. barbakua de sinta] nowoczesna metoda suszenia yerby, gdzie listki i gałązki są suszone w zabudowanej, zazwyczaj metalowej konstrukcji, przez, którą susz wędruje na ruchomej taśmie. Ciepło wykorzystywane do suszenia tą metodą, również pochodzi z opalania drewnem, jednak w tym przypadku dym zostaje odfiltrowany, więc nie ma styczności z suszem, a samo suszenie trwa znacznie krócej niż w przypadku tradycyjnej barbacuy.
BCP/ Bajo Contenido de Polvo [czyt. baho kontenido de polwo], z hiszp. niska zawartość pyłu – yerba o zmniejszonej zawartości pyłu; w efekcie ciut słabsza w działaniu i delikatniejsza w smaku. Łatwa w przyrządzeniu, idealna dla początkujących.
Bomba – W brazylli określa po prostu bombillę, ale dla uproszczenia nazywamy tym słówkiem konkretnie, brazylijski typ bombilli z charakterystycznym, spłaszczonym kształtem filtra. Zaprojektowana z myślą o filtrowaniu pylastej mate chimarrão.Zobacz oryginalne brazylijskie bomby.
Bombilla [czyt. bombija/ bombiźa] – Specjalna rurka z filtrem na końcu. Służy do picia Yerba Mate. Jej zadaniem jest
odfiltrowanie naparu od fusów yerby. Może być wykonana z różnych stopów metali, bambusa lub drewna.
Brazylijski susz tereré – W Brazylii wykorzystuje się określenie tereré na każdy grubo cięty susz z patyczkami, świeżo zielony i nieleżakowany. Pije się go zarówno na ciepło, jak i na zimno, lecz w kraju pochodzenia - zdecydowanie częściej na zimno.
Zobacz też samo pojęcie tereré (yerba na zimno) w dalszej części
tekstu.
Bustiaro [czyt. z port. busćiaro/u] – Zabieg polegający na wyrzuceniu przepitego suszu chimarrão z dna naczynka, aby odkryć kolejne warstwy świeżego suszu z kopczyka i tym samym wzmocnić smak chimy.
Szeroki wybór tykw do yerby znajdziesz tu.
Carijo [czyt. kariho/kariźo/ port. kariżu] – Metoda suszenia, która funkcjonowała przed właściwą barbacuą. Również polega na długotrwałym odymianiu suszu, lecz nie poprzez tunel doprowadzający, a przez ułożenie liści i gałązek bezpośrednio nad ogniskiem - na specjalnej konstrukcji. Obecnie jedynie kraftowa Meta Mate od rodziny Tolotti jest suszona tym sposobem.
Cebador [czyt. sebador] – W tradycji picia Yerba Mate jest to osoba przyrządzająca mate, czyli tzw. gospodarz. To osoba, która zalewa susz i podaje go kolejno w kręgu mate. Po wypiciu zalania, naczynko powinno wrócić do cebadora, aby yerba znów mogła zostać zalana i dalej krążyć.
Cebador [czyt. sebador] – W tradycji picia Yerba Mate jest to osoba przyrządzająca mate, czyli tzw. gospodarz. To osoba, która zalewa susz i podaje go kolejno w kręgu mate. Po wypiciu zalania, naczynko powinno wrócić do cebadora, aby yerba znów mogła zostać zalana i dalej krążyć.
Chimarrão [czyt. z port. szimahau] – Wyjątkowy rodzaj Erva Mate (z port. Yerba Mate) produkowany i uwielbiany na południu Brazylii. Ze względu na specjalny proces obróbki chima ma żywo-zielony, trawiasty kolor i ła
godny smak. Susz jest niemal całkowicie zmielony na pył; przypomina zieloną mąkę z niewielką domieszką dużych gałązek. Wymaga specjalnego przygotowania naparu. Więcej informacji o chimarrão znajdziesz w tym artykule.
Cocido [czyt. kosido] – Yerba przyrządzona bez użycia tradycyjnego osprzętu, np. zaparzona w French Presie bądź w garnku, i przelana następnie do filiżanek. Cocido to również yerba w ekspresowych woreczkach oraz w rozpuszczalnej formie instant.
Dość popularna w Ameryce Południowej. W woreczkach znajduje się znacznie mniej suszu niż w przypadku tradycyjnego parzenia, dlatego takie picie mate pełni głównie funkcję smakową.
Zobacz mate cocido.
Compuesta/ composto [czyt. kompuesta/ komposto], z hiszp./ port. kompozycja/ mieszanka – Oznaczenie na paczkach Yerba Mate wzbogaconych innymi składnikami, np. suszonymi ziołami, owocami czy przyprawami korzennymi.
Zobacz Yerba Mate smakowe.
Con hierbas/ compuesta con hierbas [czyt. kon jerbas], z hiszp. z ziołami – Oznaczenie na paczkach Yerba Mate wzbogaconych naturalnymi ziołami.
Con palo [czyt. kon palo], z hiszp. z gałązkami – Najbardziej tradycyjna forma yerby, zawierająca oprócz listków ostrokrzewu do 35% jego gałązek.
Cuia [czyt. kuja] – Naczynie głównie stosowane w Brazylii. Wykonane z górnej części owocu tykwy.
Zobacz mate cocido.
Compuesta/ composto [czyt. kompuesta/ komposto], z hiszp./ port. kompozycja/ mieszanka – Oznaczenie na paczkach Yerba Mate wzbogaconych innymi składnikami, np. suszonymi ziołami, owocami czy przyprawami korzennymi.
Zobacz Yerba Mate smakowe.Con hierbas/ compuesta con hierbas [czyt. kon jerbas], z hiszp. z ziołami – Oznaczenie na paczkach Yerba Mate wzbogaconych naturalnymi ziołami.
Con palo [czyt. kon palo], z hiszp. z gałązkami – Najbardziej tradycyjna forma yerby, zawierająca oprócz listków ostrokrzewu do 35% jego gałązek.
Cuia [czyt. kuja] – Naczynie głównie stosowane w Brazylii. Wykonane z górnej części owocu tykwy. Charakteryzuje go nóżka, grube ścianki i szeroki kołnierz, który ułatwia przyrządzanie metodą invertido.
Curado tykwy [czyt. kurado] – Proces przygotowania naczynka z tykwy przed pierwszym użyciem. Polega na wydrapaniu z wewnętrznych ścianek resztek owocu tykwy. Więcej informacji o curado znajdziesz tutaj.
Curado tykwy [czyt. kurado] – Proces przygotowania naczynka z tykwy przed pierwszym użyciem. Polega na wydrapaniu z wewnętrznych ścianek resztek owocu tykwy. Więcej informacji o curado znajdziesz tutaj.
Despalada, dosłownie z hiszp. odpatyczkowana – Yerba wyprodukowana z niemal samych listków ostrokrzewu; może zawierać do 5% drobnych patyczków. Taka forma sprawia, że yerba jest mocniejsza w działaniu, lecz najczęściej wypłukuje się szybciej od klasycznej con palo.
Elaborada, z hiszp. wyprodukowane – Słowo z paczek Yerba Mate niewiele wnoszące. W Polsce często tym mianem określa się yerbę klasyczną z gałązkami, czyli odmianę elaborada con palo. Jest to błędnym rozumowaniem, gdyż w przypadku yerby z patyczkami kluczem jest słówko con palo. Yerby bez patyczków, również mają tekst Elaborada despalada.
Erva Mate [czyt. z port. erwa maci] – Patrz: Yerba Mate. Brazylijski odpowiednik słowa Yerba Mate. Słowo "ziele" w języku hiszpańskim brzmi hierba, a w portugalskim erva. Zwrot Erva Mate pochodzi bezpośrednio z hiszpańskiego odpowiednika i często jest przez Brazylijczyków negatywnie kojarzone z najazdami hiszpańskich konkwistadorów. Dlatego najczęściej w Brazylii napar z ostrokrzewu paragwajskiego określa się samym słowem mate.
Zobacz brazylijskie Erva Mate.
Ervateiro [czyt. z port. erwateiro] – Pracownik yerbowej plantacji w Brazylii.
Gajeta [czy. gajeta/gaźeta], z hiszp. ciasteczko – Naczynie wykonane z płaskiej tykwy. W tym przypadku otwór został wycięty na boku zasuszonego
owocu, dając charakterystyczny kształt przypominający piersiówkę.
Green Mate – Brazylijski typ suszu składający się z grubo ciętych liści ze znikomą ilością gałązek. Jest niemal całkowicie pozbawiony pyłu. Posiada wyraźnie zielony kolor, z uwagi na brak leżakowania. Suszy się go gorącym powietrzem.
Zobacz ofertę Yerba Mate Green.
Guaino – Pomocnik urú; pomaga w przeprowadzaniu suszenia metodą barbacua.
Guampa – Tradycyjne, paragwajskie naczynie z bawolego rogu, wykorzystywane do picia tereré (yerby na zimno). W rogu nie można parzyć yerby na ciepło z uwagi na materiał, który jest wrażliwy na wysokie temperatury. Nadal popularne w Paragwaju naczynie.
Obecnie określeniem tym opisuje się wszelkie naczynia w podobnym do naturalnego rogu kształcie.
Guampy z prawdziwego rogu znajdziesz w kategorii Naczynia drewniane i z rogu.
Hoja verde [czyt. oha werde], z hiszp. zielony liść - Określenie na ścięty ostrokrzew paragwajski, który jeszcze nie został przetworzony i dopiero wędruje do suszarni. Często wykorzystywane zamiennie ze słówkiem materia prima.
Ilex paraguariensis – Łacińska nazwa ostrokrzewu paragwajskiego. Patrz: Ostrokrzew paragwajski.
Imbuia – Drewno, z którego wytwarza się naczynka do Yerba Mate szczególnie popularne w Brazylii, a w Polsce rzadko spotykane. Nie zawiera tyle żywicy co Palo Santo, ale posiada ciekawy drzewno-korzenny aromat. Imbuia jest twardym i wytrzymałym drewnem. Nie pęka, jeśli jest dobrze polakierowana od zewnątrz.
Zobacz Imbuie w kategorii Naczynia drewniane i z rogu.
Inox 18/8 – Popularna, szlachetna stal nierdzewna z proporcjami 18% chromu i 8% niklu. Materiał powszechnie używany w produkcji termosów, garnków, sztućców i wielu innych przedmiotów ukierunko
Zobacz Imbuie w kategorii Naczynia drewniane i z rogu.
Inox 18/8 – Popularna, szlachetna stal nierdzewna z proporcjami 18% chromu i 8% niklu. Materiał powszechnie używany w produkcji termosów, garnków, sztućców i wielu innych przedmiotów ukierunkowanych na kontakt z żywnością. W Południowej Ameryce wykonuje się z tej stali wysokiej jakości bombille. Taka rurka, nawet po kilku latach stałego używania będzie wyglądać niemal identycznie, jak przy zakupie.
Invertido [czyt. z port. inwerczidu], z port. odwrócony - Jedna z metod przyrządzania chimarrão. Opiera się na odwrotnej, w stosunku do metody tradycyjnej, kolejności wykonywanych czynności. Najpierw wlewa się wodę i później zostaje wsypany susz, który zasklepia się w kontakcie z wodą i zawisa na szerokim kołnierzu naczynka. Często wykorzystuje się tę metodę do tworzenia artystycznych, ozdobnych kopczyków. Szeroki kołnierz z wąskim przewężeniem jest konieczny, aby ta metoda zadziałała.Szczegółowy opis tej metody znajdziesz w tym artykule.
Mate – Słowo, które ma wiele znaczeń. W Argentynie i Urugwaju (kraje obszaru Rio de la Plata) oznacza naczynko. Ma to swoje korzenie w języku Guarani (i Keczua), gdzie mati było określeniem naczynka do yerby. W Brazylii i Paragwaju mate to yerba. Zwłaszcza w Brazylii unika się określenia "yerba", gdyż kojarzy się z hiszpańskimi konkwistadorami.
Mate de leche [czyt. mate de leće] – Yerba Mate zalewana gorącym mlekiem; swoista yerbowa „bawarka”. Popularna metoda parzenia yerby stosowana w Ameryce Południowej.
Szczególnie dobrze sprawdza się z yerbami prażonymi, np. Meta Mate 42.
Mate Russo – Yerba na zimno (patrz: Tereré), ale zalana zmrożonym sokiem, np. pomarańczowym. Nazwa wzięła się od zwyczaju ukraińskich imigrantów, którzy woleli yerbę zalewać sokami niż zimną wodą.
Materia prima, z hiszp. surowiec - Określenie na dowolny surowiec, który wymaga dalszej obróbki przed dotarciem do konsumenta. W yerbowym świecie określenie to jest używane zamiennie ze słowem hoja verde.
Matero (w Polsce) – Ogólne określenie na naczynko do picia yerby. Niestety określenie zostało błędnie zapożyczone i może prowadzić do nieporozumienia podczas rozmowy z osobą z Ameryki Południowej. W yerbowych krajach określa się naczynko słówkami mate i porongo. Ewentualne stosuje się precyzyjną nazwę na dany kształt.
Moida Fina, z port. drobno cięta - Określenie na susz bardzo drobno zmielony. Pozwala rozróżnić mocno zmieloną chimarrão od Moidy Grossy.
Moida Grossa, z port grubo cięta – Rodzaj mielenia brazylijskiej chimarrão, gdzie w zmielonym na mączkę suszu można dostrzec odrobinę większych listków.
Moida Grossa, z port grubo cięta – Rodzaj mielenia brazylijskiej chimarrão, gdzie w zmielonym na mączkę suszu można dostrzec odrobinę większych listków.
Molienda Gruesa, z hiszp. grubo cięta - Podobnie jak w przypadku brazylijskiej Moidy Grossy oznacza dodatek większych listków do tradycyjnego suszu. W tym przypadku jednak należy to przenieść na paragwajskie standardy: To tradycyjny pylasty paragwajski susz z domieszką grubszych listków, podobnych do argentyńskich.
Ostrokrzew paragwajski – Drzewo, którego nazwę nadał francuski botanik Auguste de Saint Hilaire. Liście i gałązki tej rośliny służą do parzenia naparu Yerba Mate. Drzewo w naturalnym, dzikim środowisku może sięgać aż do 30 m wysokości.
Palo Santo, z hiszp. święty pień – Potoczna nazwa na dwa gatunki drzewa wytwarzające żywicę o specyficznym, mocnym aromacie. Z drewna Bulnesia Sarmientoi wykonuje się naczynia do yerby, które dodają naparowi smaku i aromatu. Drewno to posiada wiele właściwości zdrowotnych i stosowane było od wieków przez Indian Guarani w Południowej Ameryce do leczenia wielu chorób - stąd jego potoczna nazwa "święty pień". Z drugiego gatunku Brusera Graveolens wykonywane są kadzidełka i olejki eteryczne.
Szeroki wybór naczynek z Palo Santo znajdziesz tutaj.
A tutaj kupisz kadzidełka z Palo Santo.
Szeroki wybór naczynek z Palo Santo znajdziesz tutaj.
A tutaj kupisz kadzidełka z Palo Santo.
Pampeano, z hiszp. mieszkaniec pampy - Argent
yński typ naczynka, zazwyczaj wykonanego z drewna Palo Santo.
Charakteryzuje się rynienką otaczającą otwór. W rynience wydrążone są dziurki, skierowane w głąb naczynia, przez które zalewa się susz Yerba Mate. Dzięki temu, woda nabiera subtelnego aromatu żywicznego drewna.
Zobacz naczynie pampeano w sklepie.
Porongo – Określa całą grupę naczyń wykonanych z górnej części owocu tykwy.
Wchodzą w to tzw. pico porongo (naczynia bez kołnierza, np. torpedo) i porongo klasyczne z kołnierzem, na nóżkach, stojaczkach itp.
Pura Folha [czyt. z port. pura folia], z port. czyste listki - jest to brazylijski odpowiednik wersji despalada/ sin palo , czyli susz bez dodatku patyczków.
Sabor, z hiszp. smak – Oznaczenie na paczkach Yerba Mate wzbogaconych dodatkami smakowymi / aromatami.
Saborizada, dosłownie z hiszp. wzbogacona smakiem – Yerba aromatyzowana. W Płd. Ameryce stosuje się aromaty naturalne, ekstrakty z owoców lub aromaty sztuczne i identyczne do naturalnych.
Sapecado [czyt. sapekado] – Patrz: Sapeco.
Sapeco [czyt. sapeko] – Pierwszy z procesów obróbki suszu; wykonywany możliwie szybko po zerwaniu gałęzi z drzew. Jego zadaniem jest zatrzymanie naturalnych procesów fermentacji rośliny. Odbywa się przez krótkotrwałą ekspozycję ostrokrzewu na bezpośredni kontakt z ogniem. Małe rodziny przeprowadzają ten proces ręcznie lub w ręcznie obracanych tubach z siatki ustawionych nad ogniem. Większe firmy mają ten proces bardziej zautomatyzowany, co niestety wpływa na jego mniejszą dokładność.
Secado [czyt. sekado], z hiszp. suszenie – To suszenie zasadnicze. Jest wykonywane w miarę możliwości jak najszybciej po wykonaniu sapecado/sapeco. Celem tego zabiegu jest wysuszenie materiału roślinnego tak, aby wilgotność nie przekraczała 3-5%. Odbywa się poprzez metodę barbacua, carijo, suszenie powietrzem lub suszenie w tubach.
Secado [czyt. sekado], z hiszp. suszenie – To suszenie zasadnicze. Jest wykonywane w miarę możliwości jak najszybciej po wykonaniu sapecado/sapeco. Celem tego zabiegu jest wysuszenie materiału roślinnego tak, aby wilgotność nie przekraczała 3-5%. Odbywa się poprzez metodę barbacua, carijo, suszenie powietrzem lub suszenie w tubach.
Seleccion especial [czyt. selession espes’ial] – Yerba Mate selekcjonowana, dłużej leżakowana, nawet do 24 miesięcy. Dzięki długiemu leżakowaniu i selekcji roślin susz nabiera pełniejszego, bardziej harmonijnego smaku.
Silueta, z hiszp. sylwetka - Określenie często używane w yerbach z dodatkiem ziół wspomagających utrzymanie/osiągnięcie idealnej sylwetki. Warto jednak pamiętać, że yerba sama w sobie ma już takie właściwości. Poczytaj więcej o odchudzającym wpływie yerby na naszym blogu.
Sin humo [czyt. sin umo], z hiszp. bez dymu – yerba suszona bez użycia dymu, najczęściej gorącym powietrzem.
Sin palo, z hiszp. bez gałązek – Patrz: Despalada powyżej.
Suave, dosłownie z hiszp. łagodny/delikatny – Najczęściej chodzi o "sabor suave", czyli łagodny smak. Są to yerby, których odpowiedni proces obróbki i przede wszystkim cięcie suszu sprawiają, iż smak staje się delikatniejszy. Często jednak wraz ze smakiem idzie odpowiednio łagodniejsza moc naparu.
Terefero, z hiszp. terminu tarefa (zadanie) – pracownik plantacji zatrudniony do ręcznego ścinania liści i gałązek ostrokrzewu paragwajskiego. Tareferos są głównym ogniwem w łańcuchu przemysłowym Yerba Mate i historycznie najbardziej wrażliwym sektorem całej tej działalności produkcyjnej. Obecnie nadal nie wynaleziono maszyny, które zastąpiłaby człowieka przy zbiorach mate.
Tereré – Yerba Mate zalewana lodowatą wodą, często z dodatkiem kostek lodu. To ciekawa właściwość ostrokrzewu paragwajskiego, że podobne działanie wykazuje parzony w gorącej, jak i w lodowatej wodzie. Do zimnej wody substancje przedostają się nieco wolniej, dzięki czemu można więcej razy ją zalać, delektując się smakiem. Mate tereré jest szczególnie popularne w całym Paragwaju i w południowej Brazylii.Tipo P.U.1 / Tipo PU1 / Tipo PU-1, skrót od: Tipo Para Uruguay, z hiszp./port. Typ Dla Urugwaju – Urugwajski typ yerby, produkowany w Brazylii, składający się z drobno zmielonych, małych kawałków listków bez żadnych gałązek, za to ze sporą ilością pyłu. Mocny w działaniu, a przy tym dosyć łagodny w smaku. Leżakowany nieco krócej niż yerby w Argentynie i Paragwaju.
Zobacz yerby urugwajskie.
Tykwa – Patrz: Calebaza.
Urú – Mistrz zajmujący się przeprowadzeniem procesu barbacua; jest głównym odpowiedzialnym za prawidłowe suszenie tą metodą i dozoruje ognia w palenisku. Urú ma swoich pomocników zwanych guainos.
Virola [czyt. wirola] – Okucie metalowe stosowane często do wzmocnienia ścianek tykwy u jej wylotu. Pełni też funkcję ozdobną.Ogromny wybór suszów Yerba Mate znajdziesz tu.
Yerbatero [czyt. jerbatero/źierbatero] – Pracownik yerbowej plantacji tak, jak ervateiro, tylko, że na terenach Argentyny i Paragwaju.
Zapecado [czyt. sapekado] – patrz: Sapeco.
Zapecado [czyt. sapekado] – patrz: Sapeco.